Osmanlı öncesi Anadolu, siyasi bakımdan parçalı ama ekonomik ve kültürel olarak canlı bir coğrafyaydı. Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflamasıyla ortaya çıkan Türkmen beylikleri, sadece siyasi değil, ekonomik bağımsızlıklarını da ilan etmişlerdi. Bunun en güçlü göstergesi ise kendi adlarına para bastırmalarıydı.
Beylikler Neden Kendi Paralarını Bastı?
Orta Çağ’da para basmak, yalnızca ekonomik değil, egemenlik ve meşruiyet göstergesiydi. Bir beyliğin kendi adına para bastırması, bağımsızlık ilanı kadar önemliydi. Türkmen beyleri, Anadolu’daki hâkimiyetlerini bu yolla pekiştirdiler.
İlk Para Basan Beylikler Kimlerdi?
- Dânişmendliler: 11. yüzyılda Sivas, Tokat, Niksar çevresinde hâkim oldular. İlk bastıkları para, Melik Gazi dönemine aittir.
- Mengücekliler: Erzincan ve Divriği’de hüküm sürdüler. Mengücek Gazi’nin torunları döneminde gümüş paralar darp edildi.
- Saltuklular: Erzurum çevresinde etkili oldular. Saltuklu Beyi Melik İzzeddin döneminde sikke bastırıldı.
- Artuklular: Hem Doğu hem Güneydoğu Anadolu’da etkili oldular. Para bastırmaları sadece siyasi değil, ticaretin gelişmesine de katkı sundu.
- Çaka Beyliği: Batı Anadolu’da, özellikle İzmir civarında para bastırarak egemenliklerini göstermişlerdi. Bu, aynı zamanda Anadolu’da bastırılan ilk Türk sikkelerinden biri sayılır.
Bu Paralar Nerede Basılıyordu?
Darphaneler genellikle beylik merkezlerinde kurulmuştu. Para basımı için gümüş ve nadiren altın kullanılıyordu. Bazı sikkelerde hem Arapça hem de yerel motifler dikkat çeker.
Paraların Üzerinde Ne Yazıyordu?
Paralarda genellikle:
- Hükümdarın ismi
- Hicri takvimle tarih
- Bazı dini ifadeler (“La ilahe illallah”, “el-Melik” gibi)
- Bazen “Beylik adına” ya da “Emir” unvanlarıyla birlikte menşei şehir yazılıydı.
Tarihî ve Ekonomik Önemi
Bu paralar, sadece ekonomiyle ilgili değil, aynı zamanda:
- Tarihi belgeler niteliğindedir.
- Beyliklerin kendilerini halifeye ya da Selçuklu’ya karşı nasıl konumladıklarını gösterir.
- Anadolu’da ticaretin gelişimini, yerel otoritelerin gücünü ve devletleşme sürecini anlamamıza yardımcı olur.
