I. Ve II. Köktürk Devletleri

Töles isyanı sonucunda kuruldu.
Aşina Kabilesi tarafından kuruldu. “Aşina” kelimesi, bozkurt anlamına gelir.
Bumin Kağan, Avarlara başkaldırarak “İl Kağan” unvanı ile devleti kurdu.
- Kuruluş destanı Ergenekon Destanı ile anlatılır.
Başkent: Ötüken
Sınırları en geniş Türk devletlerinden biri olmuştur.
En parlak dönemini Mukan Kağan döneminde yaşamıştır.
Devlet, başlangıçta Bumin Kağan ve kardeşi İstemi Yabgu tarafından birlikte yönetilmiştir.

İstemi Yabgu, İpek Yolu hâkimiyeti için Sasanilerle ittifak yaparak Akhunlar’ı yıkmıştır.
- Daha sonra Bizans ile ittifak yaparak Sasani Devleti’ne karşı mücadele etmiştir.
Bizans’a elçi gönderen ilk Türk hükümdarı, İstemi Yabgu olmuştur.

Mukan Kağan‘ın ölümünden sonra yerine Tapo Kağan geçti.
- Tapo Kağan döneminde, Buddhizm (Budizm) benimsenmeye çalışılmıştır.
I. Köktürk Devleti, Çin’in baskıları sonucunda yıkıldı.
50 yıllık Çin esareti dönemi başladı (bu dönem, “Matem Devri” olarak da bilinir).
Çin’e karşı bağımsızlık hareketleri başlamış ve Kürşad İsyanı bu direnişin önemli bir simgesi olmuştur.

I. Köktürk Devleti, II. Köktürk Devleti (Kutluk Devleti) ile yeniden dirilmiştir.

Avrupa’da Türk toplulukları dağılmıştır:
- Bulgarlar Avrupa’ya yerleşmiş ve Hristiyanlaşmıştır.
- Hazarlar, Kafkaslarda güçlenmiştir.
- Türgişler, Orta Asya’nın Araplaşmasını engellemiştir.

Kuruluş: Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. Kutluk Kağan, İlteriş (derleyici ve toparlayıcı) unvanını almıştır.
Vezirler:
- Tonyukuk (Apa Tarkan): Devletin en önemli veziri ve danışmanı.
En Parlak Dönem: Kapgan Kağan ve Bilge Kağan dönemleri.

Din Eğilimleri: Budizm’e meyil olmuştur ancak halk tarafından benimsenmemiştir.
Devlet, Uygur, Basmil ve Karluklar tarafından yıkılmıştır.

Türk tarihinin ilk yazılı belgeleridir.
Orhun Kitabeleri şu kişiler adına dikilmiştir:
- Tonyukuk Yazıtı: Kendi yardımcısı ve veziri Tonyukuk adına.
- Bilge Kağan Yazıtı: Bilge Kağan adına dikilmiştir.
- Kül Tigin Yazıtı: Kül Tigin adına, Yollug Tigin tarafından yazılmıştır.

Türkleri bir bayrak altında toplayan kağan, Kapgan Kağan‘dır. Bu nedenle kendisine “Fatih” unvanı verilmiştir.
Yarmak: Devletin kullandığı para birimidir.
Destanlar:
- Ergenekon Destanı: Kutlukların yeniden dirilişi ve Türklerin kökeni anlatılır.
- Destandaki kahramanlar: Nogüz ve Kiyan, dağ eriterek özgürlüğe ulaşmışlardır.